Jan Kloos’ beleving van operatie Market Garden
‘De oorlog komt steeds dichter bij Wageningen’
In het najaar van 1944 naderde de bevrijding. In juni, op D-Day, waren geallieerde grondtroepen al in Normandië geland, waarna ze noordwaarts trokken. Op 5 september deden al geruchten de ronde dat de geallieerden bezig waren het zuidelijke deel van Nederland te bevrijden: Brussel en Antwerpen waren op 3 en 4 september al bevrijd van de Duitse bezetters, dus het zou niet meer lang kunnen duren. Overal in Nederland braken op deze “Dolle Dinsdag” straatfeesten uit om de bevrijding te vieren. Dat bleek echter voorbarig.
De geallieerden konden het hoge tempo waarmee ze delen van België hadden veroverd niet volhouden. Voor het vervolg van de strijd tegen de Duitse troepen kozen ze een gewaagde strategie, die uit twee onderdelen bestond: ze zouden onder de naam “operatie Market” met parachutisten de belangrijkste bruggen over de grote rivieren innemen, waarna de grondtroepen in “operatie Garden” vanuit België verder richting Nederland en Duitsland konden doorstoten. Jan Kloos besloot aan het begin van deze operatie om zo snel mogelijk per fiets vanuit Dordrecht naar Wageningen te vertrekken en zich daar aan te melden bij de ‘Ordedienst’ (OD), waarschijnlijk om samen met het Verzet operatie Market te ondersteunen.
Bij Arnhem wisten de Duitse troepen echter te verhinderen dat geallieerde troepen de Rijn konden oversteken. Vanaf 17 september werd rondom Arnhem zwaar gevochten. Het begin van deze gevechten beschreef Jan in zijn “Market Garden-brief” aan Diet, die op dat moment in het rustige Dordrecht zat. Jan besloot Wageningen, dat op nog geen twintig kilometer van Arnhem ligt, te ontvluchten en keerde op 1 oktober, toen Wageningen geëvacueerd werd, terug naar Dordrecht. Daar sloot hij zich aan bij een verzetsgroep die zich bezighield met het veroveren van bonkaarten, apparatuur en wapens.
Operatie Market Garden is de grootste militaire operatie tijdens de Tweede Wereldoorlog op Nederlands grondgebied geweest. Vanuit Dordrecht heeft Jan Kloos nog voor het verzet gewerkt, maar kort na zijn huwelijk met Diet Barendregt werd het pas getrouwde echtpaar door de Sicherheitsdienst opgepakt.
Jan Kloos liet onder meer zijn zakalmanak 1944 na, waarin zowel hij als Diet Kloos-Barendregt aantekeningen heeft gemaakt.
Uit de meer dan 30 handgeschreven bladzijden van de brief citeren we hier drie passages die een indruk geven van de toon en stijl van deze brief, waarin Jan Kloos van 22 tot 29 september 1944 vanuit Wageningen verslag deed aan zijn geliefde in Dordrecht, Diet Barendregt.
Eerst werd ik overstelpt met verhalen wat er Zondag en Maandag allemaal was gebeurd in Wageningen en dat was geen kleinigheid. Allebei de dagen waren ’s middags enorme troepen vliegtuigen overgekomen. Een groot gedeelte met Gliders en boven de Renkumsche hei en verder Oostelijk waren enorme troepen parachutisten er neergekomen en de gliders neergedaald. Geweldige schietpartijen natuurlijk maar daar zijn we nu wel aan gewend geraakt.
De dagen kan ik nu ook niet altijd precies meer uit elkaar houden maar wel was er in het midden van de week een hoogtepunt van enthousiasme, zo goed leek alles te gaan, maar dat flauwde in de loop van de week af, door de meer pessimistische ook officiële berichten. Verder zie je hier dagelijks krijgsgevangenen langs lopen. Vooral Donderdag geloof ik, kwamen grote troepen door van enkele honderden. Bij het passeren van de krijgsgevangenen gebeuren natuurlijk af en toe rare dingen. V vingers opsteken en lachen tegen de mensen die soms terug zwaaien, maar de moffen zijn erg prikkelbaar en beginnen soms opeens te poffen. Maar dergelijke zenuwstuipjes van de moffen zullen jullie in Dordt natuurlijk ook wel meemaken.
Het is vannacht erg rustig. Heel weinig vliegtuigen en ook weinig geschut in de Betuwe. Gisternacht was het weer erg druk met schieten in het Zuiden en ook vandaag was het weer erg druk met schieten in het Zuiden en ook vandaag was het ieder ogenblik heel hevig. Vanavond om een uur of acht hoorde je af en toe ook de granaten over de stad heen fluiten. Daarna hoorde je dan natuurlijk pas de knal van het afvuren. Ik vrees, dat dit nog maar een voorproef is en ook Wageningen zijn portie van de oorlog nog wel zal krijgen. De Betuwe zit volgens betrouwbare berichten momenteel vol met Engels en de Duitsers schijnen zich aan de Noordelijke Rijnoever wel enigszins willen te verschansen.
Beeldrechten
De foto’s op deze pagina horen bij de collectie van het Ministry of Information Second War van de Imperial War museums.
Foto 1: British paratroops of 1st Airborne Division in a Dakota aircraft on their way to Arnhem during Operation ‘Market Garden’, 17 September 1944.(IWM Non-commercial license)
Foto 2: Sergeants J Whawell and J Turl of the Glider Pilot Regiment search for snipers in the ULO (Uitgebreid Lager Onderwijs) school in Kneppelhoutweg, Oosterbeek, 21 September 1944.(IWM Non-commercial license)
Foto 3: Troops dug in holding Brigade Headquarters.(IWM Non-commercial license)
